Dinh dưỡng cho trẻ dưới 5 tuổi là một vấn đề đang ngày càng được quan tâm. Trẻ trong độ tuổi từ dưới 1 đến 5 có nhu cầu tăng trưởng và phát triển khá cao. Bố mẹ có thể dễ dàng nhận thấy sự thay đổi cả về mặt thể trạng và trí tuệ qua từng ngày. Dinh dưỡng cho trẻ dưới 5 tuổi nếu không được đáp ứng đủ hoặc được bổ sung quá dư thừa có thể để lại các tác động không tốt lên sức khỏe ở thời điểm hiện tại và sau này của trẻ.
1. Chế độ dinh dưỡng cho trẻ nhỏ dưới 1 tuổi
Trẻ dưới một tuổi là đối tượng nhạy cảm trong việc nuôi dưỡng. Nhu cầu dinh dưỡng của trẻ trong độ tuổi này khá cao, tuy nhiên hệ cơ quan tiêu hóa chưa thực sự phát triển hoàn chỉnh. Ngoài ra, việc nuôi dưỡng trẻ còn bị cản trở bởi hệ miễn dịch hoạt động yếu, làm tăng nguy cơ mắc phải các bệnh lý nhiễm trùng.
Tốc độ tăng trưởng của những trẻ dưới 1 tuổi thường khá cao. Cân nặng tăng trung bình 1000g/ tháng trong 3 tháng đầu tiên, 500g/ tháng trong 3 tháng tiếp theo và khoảng 300g/ tháng trong 6 tháng còn lại. Lúc tròn 1 tuổi, một trẻ phát triển khỏe mạnh có thể nặng gấp 3 lần so với lúc mới sinh. Chiều cao trung bình của trẻ tăng 3cm/ tháng trong 3 tháng đầu tiên, 2cm/ tháng trong 3 tháng tiếp theo và khoảng 1cm hằng tháng trong 6 tháng còn lại. Một trẻ phát triển khỏe mạnh có chiều cao gấp 1,5 lần khi tròn 1 tuổi so với lúc mới sinh.
Chế độ dinh dưỡng cho trẻ dưới 1 tuổi cần đảm bảo cung cấp đủ năng lượng phục vụ cho các quá trình trao đổi chất bên trong cơ thể, hoạt động thể chất hằng ngày và sự tăng trưởng của cơ thể. Trong đó, năng lượng cần thiết cho sự trao đổi chất bên trong cơ thể chiếm hơn 50%.
Trẻ em dưới 1 tuổi cần bổ sung nhiều dinh dưỡng để tăng trưởng và phát triển khỏe mạnh
Bên cạnh việc đảm bảo cung cấp đủ năng lượng, chế độ dinh dưỡng cho trẻ dưới 1 tuổi cũng cần bao gồm đủ các nhóm dưỡng chất cần thiết, bao gồm:
- Chất đạm (protein): cần thiết cho sự tăng trưởng của cơ, xương, và các mô trong cơ thể. Thực phẩm giàu protein nên được bổ sung cho trẻ là sữa, thịt, trứng. Đối với những trẻ nhỏ hơn 6 tháng tuổi, bú sữa mẹ hoàn toàn được chứng minh cung cấp đủ protein cho trẻ.
- Chất béo (lipid): là nguồn dưỡng chất sản sinh năng lượng quan trọng nhất cho trẻ. Ngoài ra, nhóm chất béo còn là dung môi đóng vai trò hỗ trợ cho việc hấp thu một số dưỡng chất khác như vitamin A, vitamin D, vitamin E và vitamin K. Sữa mẹ là nguồn cung cấp chất béo dồi dào, đặc biệt là những axit béo chuỗi dài mạch kép cần cho sự phát triển của não bộ. Khi bắt đầu ăn dặm, trẻ cần được bổ sung thêm các thực phẩm giàu lipid vì lúc này trẻ sẽ bú mẹ ít hơn hoặc ngừng hẳn.
- Chất bột đường (glucid): sữa mẹ cung cấp lactose, một loại chất bột đường dễ hấp thu đối với cơ thể trẻ. Nhu cầu chất bột đường sẽ tăng nhiều hơn theo lứa tuổi và nên được cung cấp từ các nguồn thực phẩm đa dạng khi trẻ bắt đầu ăn dặm.
- Vitamin và khoáng chất: Sữa mẹ là nguồn cung cấp đủ các vitamin tan trong nước, bao gồm vitamin C và các vitamin nhóm B. Tuy nhiên, các loại vitamin tan trong dầu như vitamin A và vitamin D cần được bổ sung thêm bằng cách khác. Vitamin A được dự trữ tại gan ngay từ khi trẻ sinh ra, phụ thuộc vào dinh dưỡng của người mẹ trong thời kỳ mang thai. Vitamin D có hàm lượng rất thấp trong sữa mẹ nên cần được bổ sung ngay trong tuần tuổi đầu tiên với lượng khoảng 200 UI mỗi ngày. Canxi, sắt, kẽm là nhóm các khoáng chất không được bỏ qua đối với nhóm trẻ dưới một tuổi. Canxi hỗ trợ cho sự phát triển của răng và xương, được cung cấp chủ yếu từ sữa mẹ trong các tháng đầu tiên. Sắt cần thiết để tạo máu, tuy nhiên một trẻ được sinh ra bình thường sẽ có nguồn dự trữ sắt đủ trong 3 tháng đầu đời. Kẽm có nhiệm vụ trong việc tăng trưởng, tạo cảm giác ngon miệng và sự phát triển hệ miễn dịch của cơ thể trẻ.
2. Chế độ dinh dưỡng cho trẻ từ 1 đến 5 tuổi
Trẻ trong độ tuổi từ 1 đến 5 có những thay đổi khác biệt so với trẻ dưới 1 tuổi. Sự phát triển thể chất và trí tuệ diễn ra với tốc độ chậm lại nhưng trải qua các cột mốc quan trọng. Chế độ dinh dưỡng đã được chứng minh đóng một vai trò quyết định cho sự phát triển trong những năm đầu tiên của trẻ.
Nên bổ sung cho trẻ đa dạng các nhóm thức ăn để đáp ứng đủ các chất dinh dưỡng và đậm độ năng lượng
Trẻ từ 1 – 3 tuổi bắt đầu tập đi, đứng, tập nói nên sự tiêu hao năng lượng sẽ tăng lên so với những trẻ dưới 1 tuổi. Hệ tiêu hóa của trẻ trong độ tuổi này cũng dần được hoàn thiện. Nhu cầu năng lượng trung bình khoảng 1300 kcal mỗi ngày. Tương tự như người lớn, trẻ em cũng cần được bổ sung đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng bao gồm protein, lipid, glucid, vitamin và chất khoáng. Thức ăn của trẻ của từ 1 đến 3 tuổi nên được chế biến mềm, đa dạng hóa dần các loại thức ăn để tránh gây sự nhàm chán cho trẻ. Lưu ý cung cấp đủ nước cho trẻ.
Trẻ từ 3 đến 5 tuổi: đây là độ tuổi trẻ bắt đầu đi tham gia vào các lớp mầm non. Chế độ dinh dưỡng cho trẻ mầm non nên được lưu ý vì tốc độ phát triển trong giai đoạn này vẫn còn nhanh. Cân nặng tăng trung bình 2kg mỗi năm và chiều cao tăng khoảng 7cm mỗi năm. Trẻ mầm non có tần suất và cường độ hoạt động thể lực nhiều hơn nên nhu cầu năng lượng cũng cao hơn, khoảng 1600 kcal mỗi ngày. Protein, lipid và glucid nên được bổ sung một cách cân bằng, ưu tiên nguồn protein từ các thực phẩm có nguồn gốc động vật. Luyện tập và hình thành thói quen ăn uống và khoa học là việc cần thực hiện ở lứa tuổi này.
GIỚI THIỆU
Tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non là cơ sở để lựa chọn những thực phẩm đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất cần thiết cho sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Dựa vào tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo, cha mẹ và nhà trường có thể giúp trẻ xây dựng chế độ ăn uống khoa học, hợp lý. Tháp dinh dưỡng dành cho trẻ em cũng giúp trẻ hình thành thói quen ăn uống đa dạng và lành mạnh.
1. Tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non là gì?
Tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non là mô hình hình tháp cung cấp thông tin về những nhóm thực phẩm được khuyến nghị nên và không nên dùng trong bữa ăn hàng ngày của trẻ mầm non, mẫu giáo từ 3 - 5 tuổi. Dựa vào tháp dinh dưỡng, cha mẹ cũng như người chăm sóc trẻ (các trường học, nhà trẻ) có thể xây dựng chế độ ăn uống hợp lý đảm bảo cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo để trẻ có thể phát triển cả về thể chất lẫn tinh thần.
Ngoài ra, dựa vào tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non, cha mẹ và người chăm sóc trẻ có thể dễ dàng lựa chọn những loại thực phẩm phù hợp với nhu cầu cũng như sự phát triển của trẻ, giúp trẻ hình thành thói quen ăn uống đa dạng các loại thực phẩm. Bên cạnh đó, tháp dinh dưỡng cũng lưu ý những loại thực phẩm cần hạn chế ở trẻ để có thể cân đối lượng thực phẩm mà trẻ tiêu thụ, đảm bảo chế độ dinh dưỡng của trẻ mầm non không bị mất cân bằng.
Ở mỗi độ tuổi tháp dinh dưỡng sẽ khác nhau. Vì vậy, cần dựa vào tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non để giúp trẻ xây dựng và hình thành chế độ và thói quen ăn uống khoa học.
Dựa vào tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non để cung cấp cho trẻ những bữa ăn dinh dưỡng và ngon miệng
2. Tháp dinh dưỡng cho trẻ mầm non
Theo tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo, có 5 nhóm chất chính cần phải bảo đảm cung cấp đủ cho trẻ gồm: chất đạm, chất bột, chất béo, vitamin và khoáng chất, được phân thành 7 nhóm thực phẩm theo mức độ ưu tiên giảm dần từ dưới lên như sau:
- Nước: Trẻ mầm non cần uống khoảng 6 ly nước mỗi ngày, 220ml/ly, tương đương 1,3 lít nước. Đặc biệt, khi thời tiết nắng nóng có thể cho trẻ uống nhiều hơn. Tuy nhiên, cần lưu ý là lượng nước này đã bao gồm sữa, nước ép trái cây và nước lọc.
- Ngũ cốc: Theo tháp dinh dưỡng dành cho trẻ em từ 3 - 5 tuổi, ngũ cốc là nhóm thực phẩm được xếp thứ hai, sau nước. Ngũ cốc là nguồn cung cấp chất bột chính cho trẻ, giúp chuyển hóa năng lượng để trẻ hoạt động. Trẻ mẫu giáo cần 5 - 6 đơn vị ngũ cốc/ngày, 1 đơn vị ngũ cốc được tính tương đương với 1 ổ bánh mì (27g), nửa chén cơm (55g). Trong nhóm ngũ cốc, nên ưu tiên cơm, mì, bún, bánh mỳ, ... vì đây là những thực phẩm giàu tinh bột và cung cấp nhiều dưỡng chất quan trọng khác.
- Rau, quả: Sau ngũ cốc, rau quả là nhóm thực phẩm quan trọng xếp thứ ba theo tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo. Mỗi ngày, trẻ 3 - 5 tuổi cần 4 đơn vị rau quả, mỗi loại 2 đơn vị và mỗi đơn vị tương ứng khoảng 80g.
- Chất đạm: Nhóm chất đạm bao gồm đạm động vật (thịt, cá, tôm, cua, trứng, ...) và đạm thực vật (các loại hạt), trong đó, tiêu thụ đạm thực vật tốt cho sức khỏe hơn. Đối với trẻ, chất đạm đóng vai trò quan trọng, giúp trẻ phát triển cả thể lực lẫn trí lực. Mỗi ngày, trẻ mẫu giáo cần khoảng 3,5 đơn vị đạm, mỗi đơn vị tương ứng với khoảng 30 - 35g thịt lợn, cá, 40 - 50g thịt gà, trứng. Mặc dù đạm thực vật tốt hơn nhưng cần chú ý cho trẻ tiêu thụ cả hai loại đạm một cách cân đối.
- Sữa và các chế phẩm từ sữa: Theo tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non, mỗi ngày trẻ trong độ tuổi này 4 đơn vị sữa để đảm bảo sự phát triển của trẻ. 1 đơn vị sữa tương ứng với khoảng 100ml sữa tươi hoặc sữa bột pha với nước, 15g phomai, 100g sữa chua.
- Dầu mỡ: Trẻ mầm non, mẫu giáo vẫn cần khoảng 5 đơn vị dầu mỡ mỗi ngày, mỗi đơn vị tương ứng với 5g mỡ hoặc dầu ăn, 6g bơ.
- Đường, muối: Nằm ở đỉnh tháp, đường muối là nhóm thực phẩm có thứ tự ưu tiên ở vị trí cuối cùng, nghĩa là trẻ vẫn cần cung cấp đường, muối nhưng ở mức rất hạn chế. Theo tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non, trẻ cần dưới 3g muối và dưới 3 đơn vị đường mỗi ngày (<15g đường), trong đó, muối là nguồn cung cấp iot chính cho cơ thể.
- 3. Xây dựng thực đơn dựa vào tháp dinh dưỡng dành cho trẻ em
3.1 Nguyên tắc xây dựng thực đơn dựa vào tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo
Dựa vào tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo để lên thực đơn cho trẻ cần đảm bảo các yếu tố như sau:
- Cung cấp đủ năng lượng cho trẻ: Cần cung cấp đa dạng cho trẻ các nhóm chất cơ bản là tinh bột, chất xơ, đạm, béo, vitamin và khoáng chất, đảm bảo năng lượng để trẻ hoạt động và phát triển toàn diện. Cụ thể, nhu cầu năng lượng của trẻ 3 – 5 tuổi là khoảng 1.230 – 1.320 kcal/ngày.
- Đa dạng thực phẩm: Ở mỗi nhóm thực phẩm, nên cho trẻ sử dụng đa dạng nhiều thực phẩm khác nhau để vừa thay đổi khẩu vị giúp trẻ ăn uống ngon miệng hơn, vừa đảm bảo cung cấp dưỡng chất đa dạng, đồng thời giúp trẻ hình thành thói quen ăn uống lành mạnh. Tuy nhiên, cha mẹ cần lưu ý tháp dinh dưỡng dành cho trẻ em khác với người lớn, vì vậy, có những thực phẩm rất tốt đối với người lớn nhưng lại không phù hợp với trẻ nhỏ. Bên cạnh đó, cũng không nên thay đổi thực phẩm giữa các nhóm với nhau.
- Thực đơn được xây dựng theo mùa và sở thích của trẻ: Để khiến trẻ yêu thích ăn uống, đặc biệt là với những trẻ kén ăn dẫn đến suy dinh dưỡng thì cha mẹ nên xây dựng thực đơn theo mùa và sở thích của trẻ. Đặc biệt, với trái cây và rau củ quả, nên chọn các loại theo mùa.
- Chọn lựa thực phẩm an toàn: Ngoài việc đảm bảo cung cấp đủ dưỡng chất theo tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non, cha mẹ cũng cần lưu ý chọn lựa những loại thực phẩm an toàn, không bị hư hỏng, ôi thiu, hóa chất trước khi chế biến để không ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
- Lưu ý với những trẻ bị dị ứng: Một số trẻ có thể bị dị ứng đối với những loại thực phẩm như dị ứng trứng, sữa, các loại hạt, mướp đắng, ... Vì vậy, cần theo dõi phản ứng của trẻ khi cho trẻ lần đầu sử dụng một loại thực phẩm mới và tránh trong những lần sử dụng tiếp theo.
Gợi ý thực đơn dựa vào tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo
3.2 Gợi ý thực đơn dựa vào tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo
Dựa vào tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo có thể xây dựng thực đơn đối với từng bữa ăn cho trẻ. Theo đó, để đảm bảo cung cấp đầy đủ năng lượng và dưỡng chất cần thiết, trẻ 3 - 5 tuổi cần 3 bữa ăn chính và 2 - 3 bữa ăn phụ mỗi ngày. Trong đó, bữa sáng và tối chiếm tỷ trọng 25%/bữa, bữa trưa chiếm tỷ trọng 40% năng lượng và bữa chiều chiếm 10%. Trong mỗi bữa ăn, tỷ trọng các nhóm chất được phân bổ như sau: tinh bột chiếm từ 52 – 60%, chất đạm chiếm 13 – 20%, chất béo chiếm 25 – 35%.
Sau đây là gợi ý thực đơn theo tháp dinh dưỡng cho trẻ mẫu giáo:
- Bữa sáng: 1 bát súp.
- Bữa phụ sáng: 1 ly sữa 200ml.
- Bữa trưa:: 1 chén cơm, cá kho, canh rau cải nấu thịt bằm, cam.
- Bữa phụ chiều: 1 ly sữa chua 100ml.
- Bữa chiều-tối: 1 chén cơm, gà kho, canh rau ngót nấu nấu tôm, chuối.
- Bữa phụ tối: 1 ly sữa 200ml.
- Tháp dinh dưỡng cân đối cho trẻ mầm non là cơ sở để lựa chọn thực phẩm và xây dựng thực đơn cho trẻ đảm bảo chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh, đồng thời cung cấp đủ dưỡng chất để trẻ khỏe mạnh và phát triển. Ngoài chế độ dinh dưỡng, cha mẹ cũng cần quan tâm đến những lưu ý khi vệ sinh răng miệng cho trẻ mầm non. Bởi trong độ tuổi này, nhiều trẻ vẫn chưa thể biết cách đánh răng cũng như vệ sinh răng miệng đúng cách.
Ngoài chế đọ dinh dưỡng, trẻ cần được bổ sung kẽm hàng ngày để trẻ ăn ngon, đạt chiều cao và cân nặng đúng chuẩn và vượt chuẩn. Kẽm đóng vai trò tác động đến hầu hết các quá trình sinh học diễn ra trong cơ thể, đặc biệt là quá trình phân giải tổng hợp axit nucleic, protein... Các cơ quan trong cơ thể khi thiếu kẽm có thể dẫn đến một số bệnh lý như rối loạn thần kinh, dễ sinh cáu gắt,... Vì vậy cha mẹ cần tìm hiểu về Vai trò của kẽm và hướng dẫn bổ sung kẽm hợp lý cho bé.
Ngoài kẽm, cha mẹ cũng cần bổ sung cho trẻ các vitamin và khoáng chất quan trọng khác như lysine, crom, vitamin nhóm B,... giúp con ăn ngon, có hệ miễn dịch tốt, tăng cường đề kháng để ít ốm vặt.
